Pierwszy program komputerowy stworzyła kobieta

Ada Lovelace była prawdziwą czarodziejką epoki wiktoriańskiej. Zaklęcia składała z cyfr. Mało kto je rozumiał, ale wielu podziwiało. Opracowany przez nią algorytm uznany jest za pierwszy program komputerowy. Pionierką informatyki była kobieta, której twarz znalazła się na hologramach autentyczności produktów Microsoft w kolejnym wieku.

ZDJĘCIE: Anton Maksimov juvnsky


To nie przypadek, że właśnie ta urodzona w 1815 roku Angielka od dziecka uczyła się matematyki. Gruntowne podstawy nauk ścisłych prawdopodobnie zapewniła jej matka, Anabelle Byron – żona słynnego poety lorda George’a Byrona.

Pełne imię Augusta Ada otrzymała po przyrodniej siostrze swojego ojca, Auguście Leight, która po wieści o ciąży Anabelle, przekonała brata do ślubu. Związek zbudowany na chęci uniknięcia skandalu nie trwał zbyt długo. Byron, zgodnie z ówczesnymi angielskimi regulacjami, miał jako ojciec pełnie praw rodzicielskich w przypadku separacji małżonków. Mimo to nie ubiegał się o kontakt z córką. Miesiąc po jej narodzinach wyjechał z kraju, zmarł w Grecji, gdy dziewczyna miała 8 lat.

Anabelle latami pielęgnowała w sobie niechęć do męża, co przekładało się na życie domowe. Ada dorastała pod okiem babci i przyjaciół rodziny. Matka nienawidziła w niej wszystkiego, co przypominało Byrona, dbała głównie o to, by córka nie poszła w jego ślady. I tylko w pewnym stopniu jej się to udało.

Dziewczyna nie pisała wierszy, lecz sposób w jaki rozumiała i opisywała matematykę był prawdziwie poetycki.

Niepoprawna natura

Jednym z jej nauczycieli był Augustus De Morgan, człowiek którego nazwiskiem po dziś dzień określa się twierdzenia w logice matematycznej i teorii mnogości. Jako nastolatka Ada zaprzyjaźniła się z Mary Somerville, wybitną szkocką fizyczką, pierwszą członkinią Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego. Dzięki temu mogła przebywać wśród najznamienitszych umysłów XIX-wiecznej Anglii, poznała pisarza Charlesa Dickensa, fizyka Michaela Faraday’a, wynalazców Davida Brewstera i Charlesa Wheatstone’a. Należała do grupy Błękitna Pończocha, prawdziwie naukowej organizacji zrzeszającej angielskie sawantki i wykształcone erudytki.

Nie stroniła też od zabawy i często bywała na przyjęciach. Na jednym z nich usłyszała o maszynie analitycznej projektowanej przez Charlesa Babbage’a, kompletnym urządzeniu uznawanym dziś za pierwszy komputer. Fascynacja tym wynalazkiem związała ją intelektualnie z Charlesem na długie lata.

Zanim jednak Ada zajęła się pracą, w 1835 roku poślubiła Williama Kinga, ósmego barona Ockham, pierwszego hrabiego Lovelace. Później miała z nim trójkę dzieci, ale przez wszystkie lata ich wspólnego życia na dworze nieustannie plotkowano o flirtach kobiety z innymi mężczyznami. Matka widziała w jej zachowaniu niepoprawną naturę Byrona, ten sam pęd, który skazał go na los skandalisty. Ada całe życie słyszała o tym, jak podłym człowiekiem był jej ojciec, ale wbrew wszystkiemu wspominała go jak najlepiej. Nie zmienił tego nawet list, w którym Anabelle opisała córce szokujące rodzinne tajemnice – Lord Byron był ojcem dziecka swojej siostry Augusty. Kazirodcza afera nie zrobiła na młodej hrabinie wrażenia.

ryzykowna gra

W towarzystwie nie cichły też komentarze na temat słabości Ady do hazardu. Wraz z kolegami z dworu przegrywała na wyścigach konnych monstrualne sumy pieniędzy. Uwielbienie do logicznych rozwiązań potęgowało w niej nałóg. Wierzyła, że jest w stanie stworzyć model matematyczny, który uchroni ją przed złym obstawianiem. Niestety praktyczne testy jej wyliczeń pochłaniały kolejne kwoty. Dopiero szantażowana przez jednego z wierzycieli przyznała się mężowi do ogromu swoich długów. Hrabia spłacił jej zobowiązania.

Grała, by pozyskać pieniądze na wsparcie budowy maszyny Babbage’a – dzieła, w którym widziała prawdziwą przyszłość. Urządzenie to miało dokonywać obliczeń, służyć do tworzenia grafik i komponowania utworów muzycznych. Napędzany silnikiem parowym pierwszy opisany komputer pozwalał wykorzystać konstrukcje znane współcześnie z języka programowania. Dokładny zamysł tego projektu Ada poznała, gdy w latach 1842-43 przetłumaczyła włoską rozprawę na temat wynalazku Babbage’a. Do opisu dołączyła własne notatki, znacznie przekraczające objętość oryginału. W komentarzu wyjaśniła sposób, w jaki maszyna mogłaby obliczać sumy ustalonych potęg kolejnych liczb naturalnych, nieskończony ciąg liczb Bernoulliego. Artykuł Ady został bardzo dobrze przyjęty w środowisku naukowym. Sam Charles pozostawał pod wielkim wrażeniem jej intelektu, a jej rozwiązanie dziś uznawane jest za pierwszy program komputerowy.

Schemat do obliczania liczb Bernoulliego w maszynie Charlesa Babbage’iego z notatkami Ady Lovelace.

Zapowiedź przyszłości

Babbage bez powodzenia starał się o dofinansowanie od brytyjskiego rządu, maszyna analityczna nigdy nie została zbudowana. Jego projekt i poprawki Ady wystarczyły jednak za podstawę dla przyszłych konstruktorów i kolejnych programistów. Zachowane obliczenia okazały się poprawne także w praktyce, ówczesne analizy stały się zapowiedzią możliwości dzisiejszych komputerów. Próbna część maszyny analitycznej znajduje się w londyńskim Muzeum Nauki. W latach 90. XX wieku na podstawie jednego z opisów zbudowano w pełni działającą maszynę różnicującą, zdolną dokonywać obliczeń z dokładnością do 31 cyfr po przecinku. W 2010 roku John Graham-Cumming rozpoczął pracę nad odtworzeniem całej XIX-wiecznej koncepcji.

Historycy spierają się co do zasług Ady. Być może Babbage przede wszystkim potrzebował znanego, hrabiowskiego nazwiska, był więc gotów oddać jej część własnej pracy. W oczach niektórych biografów Ada jawi się jako maniakalna postać, niebędąca w stanie zgłębić tak skomplikowanych działań matematycznych. Inni zaznaczają, że jej rola mogła być dużo większa niż opisał to Babbage, inżynier projektujący maszyny w oparciu o pomysły programistki. Lovelace, mimo że wyrażała się w szczególny, metafizyczny sposób, zachowywała pełną merytoryczną poprawność w nowatorskich diagnozach. Pewne jest to, że po rozpoczęciu współpracy z Adą, matematyk zmienił swój sposób rozumienia maszyny. Nikt też nie jest w stanie odebrać Lovelace tytułu pierwszej programistki w historii.

Niezapomniana

Zmarła w 1852 roku, gdy miała zaledwie 36 lat. Po trzecim porodzie zdiagnozowano u niej raka szyjki macicy, chorowała kilka miesięcy. Prawdopodobnie wykrwawiła się wskutek błędu lekarskiego. Pochowano ją zgodnie z życzeniem, w pobliżu ojca.

Na szczęście nie została zapomniana. W 1980 roku Departament Obrony USA zatwierdził nazwę Ada dla nowego języka programowania. Na jej cześć British Computer Society urządza cykliczne konferencje naukowe Lovelace Colloquium i coroczny konkurs dla wybitnych studentek informatyki. W marcu obchodzony jest dzień imienia Ady Lovelace, święto kobiet zaangażowanych w branżę IT, podczas którego internauci z całego świata opisują na swoich stronach sylwetki inspirujących informatyczek, programistek, inżynierek. W 2011 roku powstała organizacja Ada Initiative, promująca udział kobiet w naukach ścisłych i przeciwdziałanie praktykom dyskryminacyjnym.

Postać Ady Lovelace znana jest także z popkultury. Jako jedna z głównych bohaterek występuje w powieści „Maszyna różnicowa” Williama Gibsona i Bruce’a Sterlinga, alternatywnej historii z nurtu steampunk. W 1997 roku powstał film „Conceiving Ada” w reżyserii Lynn Hershman-Leeson, przedstawiający losy fikcyjnego informatyka opętanego wspomnieniem programistki.

W oparciu o życiorysy naukowców graficzka Sydney Padua stworzyła komiks „The Thrilling Adventures of Lovelace and Babbage”.